Geschiedenis

Nederland is al eeuwenlang een belangrijke maritieme natie. Amsterdam was lange tijd een Europese stapelmarkt voor allerhande goederen, van graan uit het Oostzeegebied tot specerijen uit Oost-Indië en suiker uit West-Indië. Dat is des te opmerkelijker omdat de haven van Amsterdam bij Pampus vroeger te ondiep was voor grote schepen. Grote schepen werden gelost en geladen op de rede van Texel. Het eiland bood beschutting tegen de noordwestenwind, zodat de rede betrekkelijk rustig was. Betrekkelijk, want door de eeuwen heen zijn er in de westelijke Waddenzee toch nog duizenden schepen in stormen vergaan. Zo ook in de storm van 24 december 1593. Die kerstnacht geraakte een vloot van 150 schepen in een zuidwesterstorm die binnen een paar uur 24 schepen deed zinken en aan 1050 opvarenden het leven kostte. Bij de zuidwesterstorm van 3 november 1638 vergingen 35 schepen. Er zijn ten minste tweeëndertig zware stormen geboekstaafd tussen 1576 en 1790.¹

Een van de onfortuinlijke schepen die in de kerstnacht van 1593 zonk, is het Scheurrak SO1. Dit wrak is tussen 1989 en 1997 door het Nederlands Instituut voor Scheeps- en Onderwaterarcheologie (ROB/NISA) opgegraven. Het NISA was toen bezig methoden te ontwikkelen om archeologisch onderzoek te doen in troebel water². Het wrak bleek dat van een Hollands koopvaardijschip te zijn met een lading goed geconserveerd graan uit het Oostzeegebied. Het Scheurrak SO1 is slechts een van de vele scheepswrakken in de westelijke Waddenzee. In een gebied van slechts een paar vierkante kilometers liggen wel zestig scheepswrakken uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw die van archeologische waarde zouden kunnen zijn. De meeste van die wrakken zijn gevonden door vissers en duikers.³ Tot dusverre heeft het NISA verkenningen uitgevoerd op twaalf van deze wrakken om hun archeologische waarde te bepalen.

1. Informatie verstrekt door J. van Vliet, die een database over stormen op de rede van Texel samenstelt.

2. ROB: afkorting van Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Het NISA is een afdeling van de ROB.

3. Het behoort niet tot het beleid van NISA scheepswrakken te zoeken. De belangrijkste reden daarvoor is de grote hoeveelheid meldingen door vissers en sportduikers. Er zijn honderden scheepswrakken bekend in de Nederlandse wateren en in de drooggemalen Zuiderzeepolders.